Ευρωπαϊκός Δείκτης Ισότητας των Φύλων: Σε ποια θέση βρίσκεται φέτος η Ελλάδα;

Την ανάλυση κάνει η Στέλλα Ψαρροπούλου, Οικονομολόγος, MSc,
Sustainability & Resilience expert | Αστική & Περιφερειακή Πολιτική |
Διαχείριση Έργων ΕΕ & Διεθνείς συνεργασίες

Βήματα εμπρός αλλά με αργό ρυθμό.

Μια θέση πιο κάτω από το 2023, καταλαμβάνει η Ελλάδα στον Ευρωπαϊκό Δείκτη Ισότητας για το 2024 και συγκεκριμένα αυτή της 25ης από τις 27 σε σύνολο, έναντι της 24ης του προηγούμενου έτους. 

Ωστόσο, η πτώση της μιας αυτής θέσης, οφείλεται στο ότι άλλα κράτη-μέλη προοδεύουν και εξελίσσονται με πιο γρήγορους ρυθμούς, σε σχέση με την Ελλάδα, με αποτέλεσμα η βαθμονόμηση της χώρας να είναι μεν σε καλύτερα επίπεδα από το 2020, αλλά οι ρυθμοί ενσωμάτωσης και προόδου πάνω στην έμφυλη ισότητα, να γίνεται με ρυθμούς αργούς και λιγότερο σταθερούς. 

Πιο συγκεκριμένα λοιπόν, η Ελλάδα έλαβε 59.3/100 για το 2024, από τους 58/100 το 2023 και υπολείπεται 11.7 βαθμούς από το μέσο όρο της Ευρώπης.

Ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Ισότητας για το 2024

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) είναι υπεύθυνο για την ετήσια σύνθεση του Δείκτη Ισότητας των Φύλων για τις χώρες κράτη-μέλη της Ευρώπης. Από το 2010, ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων έχει θέσει ένα σημείο αναφοράς για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών για να καθοδηγεί τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων σχετικά με τις πολιτικές και τους στόχους, συλλέγοντας και αξιολογώντας δεδομένα, ενώ μέσα από την ετήσια Έκθεση επισημαίνει παραλείψεις, προκλήσεις αλλά και προτάσεις και βελτιώσεις. 

Ο δείκτης αυτός βαθμολογεί το κάθε κράτος-μέλος σε μια κλίμακα από το 1 μέχρι το 100 για το κατά πόσο έχουν επιτύχει την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών σε 6 τομείς: Εξουσία, Εργασία, Χρήμα, Γνώση, Χρόνος και Υγεία. Βαθμολογία 100 σημαίνει ότι μια χώρα θα έχει επιτύχει πλήρη ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών. 

Η έκθεση του 2024 υπογραμμίζει ότι η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με πολλαπλές κρίσεις, που όχι μόνο συνυπάρχουν με τις μακροχρόνιες ανισότητες των φύλων αλλά και τις εντείνουν. Η βία κατά των γυναικών παραμένει μια από τις πιο απαράδεκτες μορφές ανισότητας, ενώ οι κρίσεις αυξάνουν την επικινδυνότητα για τις θηλυκότητες. Η ανάλυση της έκθεσης παρέχει δεδομένα, πολιτικές και κοινωνικές τάσεις γύρω από το φαινόμενο, προκειμένου να ενισχυθεί η ενημέρωση και η αντιμετώπισή του σε επίπεδο πολιτικών και κοινωνικών δράσεων.

Η βαθμολογία του Δείκτη ισότητας των φύλων 2024 για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 71 στους 100 βαθμούς, βελτιωμένο κατά 0,8 μονάδες σε σχέση με το 2023 και κατά 7,9 μονάδες συνολικά από το 2010.

Γενικά συμπεράσματα για την Ελλάδα

• Η υψηλότερη βαθμολογία της Ελλάδας καταγράφεται στον τομέα της υγείας, με 85,2 βαθμούς, καταλαμβάνοντας την 19η θέση στην ΕΕ. Ωστόσο, έχει υποχωρήσει κατά δύο θέσεις από το 2021, επιστρέφοντας στην κατάταξη του 2010. Μέσα σε αυτόν τον τομέα, η Ελλάδα διαπρέπει στον υποτομέα της κατάστασης υγείας, σημειώνοντας 94,6 βαθμούς και κατακτώντας την 4η θέση μεταξύ όλων των κρατών-μελών, σημειώνοντας βελτίωση κατά δύο θέσεις στη συνολική κατάταξη της ΕΕ. Η βελτίωση αυτή είναι θετική εξέλιξη, αλλά η επιστροφή στην κατάταξη του 2010, υποδηλώνει στασιμότητα και προκλήσεις που χρειάζονται μεταρρυθμίσεις στην υγειονομική περίθαλψη, με έμφαση στη βελτίωση της ισότιμης πρόσβασης. 
• Η ανισότητα των φύλων στον τομέα της εργασίας παραμένει έντονη στην Ελλάδα, η οποία καταλαμβάνει την 24η θέση με 69,4 βαθμούς, τη χαμηλότερη επίδοσή της. Αν και υπήρξε μικρή πρόοδος από το 2010 (+2 θέσεις) και ελαφριά βελτίωση από το 2021 (+0,7 βαθμοί) που απορρέει από την ανάληψη συγκεκριμένων νομοθετικών πρωτοβουλιών, η χαμηλή κατάταξη της Ελλάδας δείχνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια στην ισότιμη συμμετοχή των φύλων στην εργασία, όπως οι διαφορές στους μισθούς, η περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών σε υψηλόβαθμες θέσεις και η περιορισμένη κουλτούρα της εξισορρόπησης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. 
• Στον τομέα της εξουσίας κατέγραψε για άλλη μια χρονιά τη μεγαλύτερη άνοδο, ανεβάζοντας τη χώρα στην 22η θέση. Η μεγαλύτερη πρόοδος σημειώθηκε στον υποτομέα της οικονομικής εξουσίας (+6,7 βαθμοί από το 2021, +23,8 βαθμοί από το 2010) αν και υπάρχουν ακόμα περιθώρια βελτίωσης, κυρίως στην πολιτική εξουσία, όπου συνεχίζει να υπάρχει στασιμότητα. Η ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική ή η ανάληψη αποφασιστικών θέσεων, παρά και των νομοθετικών προοπτικών που έχουν τεθεί, φαίνεται ότι χρειάζεται πιο τολμηρές μεταρρυθμίσεις και νέα κουλτούρα με πρακτικές και ρεαλιστικές προεκτάσεις. 
• Από το 2010 έως το 2022, το ποσοστό των αποφοίτων αυξήθηκε σημαντικά, με τις γυναίκες να συνεχίζουν να υπερέχουν στις νεότερες γενιές. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εντυπωσιακή άνοδος του ποσοστού των αποφοίτων μεταξύ των μόνων μητέρων, γεγονός που υποδηλώνει αυξημένη πρόσβαση στην εκπαίδευση, παρά τις πιθανές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Αντίθετα, η μείωση του ποσοστού μεταξύ των μόνων πατέρων καταδεικνύει μια αντίστροφη τάση που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης. Ωστόσο, το χάσμα μεταξύ των φύλων εξακολουθεί να υφίσταται σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρία, όπου οι γυναίκες εξακολουθούν να υστερούν. Αντίθετα, μεταξύ των ατόμων ηλικίας 25-49 ετών, οι γυναίκες ξεπερνούν τους άνδρες σε επίπεδο εκπαίδευσης, γεγονός που αντανακλά τη σταδιακή αλλαγή στις εκπαιδευτικές τάσεις και τις αυξημένες ευκαιρίες πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για τις γυναίκες των νεότερων γενεών. 
• Το ποσοστό των ανδρών που κινδυνεύουν από φτώχεια σημείωση ελαφρά μείωση (από 19% σε 18%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες παρέμεινε σταθερό (19%). Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των φύλων καταγράφεται στις μονογονεϊκές οικογένειες, όπου το ποσοστό των μόνων μητέρων που είναι αντιμέτωπες με υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ανέρχεται στο 41%, σε σύγκριση με τους μόνους πατέρες 29%. Αυτό υπογραμμίζει τις οικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες ως μονογονεϊκές μητέρες και την ανάγκη για εστιασμένες πολιτικές πρωτοβουλίες που να στηρίζουν τις οικογένειες με έναν γονέα, ώστε να μειωθεί το οικονομικό βάρος.
• Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι λιγότερο εκπροσωπημένες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και στον αθλητισμό. Το 2023, η γυναικεία συμμετοχή των μελών του ανώτατου οργάνου λήψης αποφάσεων των εθνικών επιτροπών Ολυμπιακών Αγώνων, ήταν μόνο 12% και αντίστοιχα, μόνο 13% των μελών στα διοικητικά συμβούλια των οργανισμών χρηματοδότησης της έρευνας. Τα ποσοστά αυτά είναι κατά πολύ χαμηλότερα από το ποσοστό της Ε.Ε. που είναι στο 43%, επιδεικνύοντας σαφείς περιφερειακές ανισότητες.

Σύγκλιση με την ΕΕ

Η Ελλάδα, παρόλο που ξεκίνησε από χαμηλά επίπεδα ισότητας των φύλων, συγκλίνει σταδιακά με τον μέσο όρο της ΕΕ καθώς η βαθμολογία της έχει βελτιωθεί με ταχείς ρυθμούς από το 2010, μειώνοντας το χάσμα σε 11.7 βαθμούς διαφορά. Απαιτούνται όμως επιπλέον μετασχηματισμοί για να καλυφθεί πλήρως η διαφορά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Η Φετινή θεματική του Δείκτη

Ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων για το 2024 έφερε στο προσκήνιο ως θεματική εστίασης, την βία κατά των γυναικών αναλύοντας: 

• Νομοθετικές και πολιτικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.
• Αποτελέσματα ερευνών για την έμφυλη βία στην ΕΕ.
• Έκταση της καταγεγραμμένης βίας κατά των γυναικών.
• Κοινωνικές αντιλήψεις και ο ρόλος των ΜΜΕ στη διαμόρφωση της δημόσιας συζήτησης για τη βία κατά των γυναικών (από την Έρευνα Flash Eurobarometer 544). 

Το φετινό θέμα για την βία κατά των γυναικών δίνει έμφαση στην ανάγκη πλήρους εξάλειψης της έμφυλης βίας, ενώ τα στοιχεία που παρουσιάζει αποκαλύπτουν τους τρόπους με τους οποίους η βία μπορεί να περιορίζει τις ελευθερίες των γυναικών αλλά και τις δυνατότητές τους σε όλες τις πτυχές της ζωής.

Με αφορμή την προσχώρηση της Ε.Ε. στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, τον Ιούνιο του 2023 και την ψήφιση της πρώτης Ευρωπαϊκής Οδηγίας (EU) 2024/1385) τον Μάιο του 2024, η φετινή θεματική ήθελε και με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα να αναδείξει τις τέσσερις κύριες συνιστώσες της οδηγίας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και ενδοοικογενειακής βίας (2024): α) την ποινικοποίηση και τις κυρώσεις για επιλεγμένα αδικήματα που σχετίζονται με τη βία κατά των γυναικών, β) την προστασία των θυμάτων, γ) την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και δ) την ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας σε εθνικό επίπεδο και σε επίπεδο ΕΕ. 

H υγειονομική κρίση της Covid-19 εκτίναξε τα ποσοστά όλων των μορφών της βίας κατά των γυναικών, ενώ σύμφωνα με την Έκθεση, είναι γεγονός ότι οι φυσικές καταστροφές γενικά και οι παγκόσμιες κρίσεις μπορούν να κλιμακώσουν τη βία λόγω φύλου.

Η βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα και την ΕΕ

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί σοβαρό ζήτημα τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις σε αυτόν τον τομέα.

• Ποσοστά των γυναικών (ηλικίας 18-74 ετών) που έχουν υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία από οποιονδήποτε δράστη από την ηλικία των 15 ετών (37% στην Ελλάδα, 31% Ε.Ε.) και κατά τους προηγούμενους 12 μήνες (4% στην Ελλάδα και 3% στην Ε.Ε.) , αναδεικνύουν ότι 1 στις 3 γυναίκες έχει βιώσει σωματική ή/και σεξουαλική βία. Μάλιστα, το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό των θυμάτων έχει βιώσει βία σε περισσότερες περιπτώσεις -είτε από πρώην συντρόφους είτε από άλλους δράστες- υπογραμμίζει την ανάγκη για ολιστικές παρεμβάσεις.
• Οι νεαρές γυναίκες βρίσκονται σε μια από τις πιο ευάλωτες θέσεις. Όπως και οι γυναίκες της LGBTQI+ κοινότητας καθώς η διασταυρούμενη φύση των διακρίσεων -λόγω φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου- τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες τόσο στη βία όσο και στην αδιαφορία των θεσμικών μηχανισμών προστασίας.
• Οι βαθμολογίες για τον υποτομέα της αποκάλυψης (disclosure) ανά κράτος μέλος, δείχνουν και εδώ, ότι στην ΕΕ περίπου το 1/3 των γυναικών (31%) που είχαν υποστεί σεξουαλική και/ή σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών δεν είχαν αναφέρει αυτή την εμπειρία. Το ποσοστό κυμαίνεται από 16% στην Ελλάδα έως 53% στη Φινλανδία. 
• Η γυναικοκτονία είναι η πιο ακραία μορφή βίας κατά των γυναικών: Παρακολουθώντας τα στοιχεία του Ελληνικού Τμήματος του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για την Γυναικοκτονία femicide.gr, τo 2021 καταγράφηκαν 31 γυναικοκτονίες στην Ελλάδα, ενώ το 2022 26 και το 2023 15. Το 2024, ο αριθμός ανέβηκε ωστόσο στις 19 γυναικοκτονίες. 

Η Ελλάδα προχωρά μπροστά, αν και με πιο αργό ρυθμό από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες από την πολιτεία, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και την κοινωνία συνολικά, όχι για να ανταγωνιστούμε καλύτερα τις άλλες χώρες και ανεβούμε επιτέλους κάποιες θέσεις στον Δείκτη, αλλά για να διασφαλίσουμε ότι υπάρχει η αναγκαία έμφυλη ισότητα που θα επιτρέψει σε όλα τα μέλη της πολιτείας να αναπνέουν ισότιμα.